Waar zijn de sterren gebleven?

Wereldwijd groeit de lichtvervuiling ongeveer 10 procent per decennium, blijkt uit een gloednieuw onderzoek, gepubliceerd in Science. Concreet betekent het dat de helderheid van de nachtelijke lucht elke acht jaar verdubbelt – veel sneller dan voorheen werd aangenomen wordt het minder donker.

Niels Hoek is promovendus aan het Europees Universitair Instituut.

Wat zijn de gevolgen van het verlichten van (bijna) elke hoek van de nacht? Ten eerste beïnvloedt het onze gezondheid: kunstlicht is gekoppeld aan verstoringen in de hormoonspiegel waardoor het tot depressie, overgewicht, diabetes en zelfs kanker kan leiden. Daarnaast is lichtvervuiling een groot probleem voor de natuur. Meer dan de helft van de dieren is actief in de nacht. De groei van lichtvervuiling is zodoende verantwoordelijk voor een sterke achteruitgang in de insectenpopulatie, vogels, en andere kwetsbare soorten. Soorten passen hun gedrag aan op de korte en lange termijn; ze bestuiven niet meer, planten zich niet (effectief) voort, of raken in de war bij migratie. Flora en fauna hebben bovendien amper een evolutionaire verdedigingsstrategie tegen lichtvervuiling opgebouwd. Natuurgebieden zijn in de geschiedenis van de aarde eerder gefragmenteerd geraakt, nieuwe soorten zijn vaker ecosystemen binnengetreden, en ook is het klimaat al eens opgewarmd. Daarbij is cyclus van dag en nacht redelijk constant gebleven. Tot nu.

Felle ledlampen

Lichtvervuiling heeft ook culturele implicaties voor de mens. Tegenwoordig bestaat onze ‘connectie’ met het universum veelal uit beelden van de James Webb telescoop. Prachtig natuurlijk, maar zelf kijken we amper omhoog op een heldere nacht. En waarom zou je? Van Amsterdam tot Zwolle is er weinig van de sterrenhemel te zien door lichtvervuiling. En dat terwijl in onze gehaaste en drukke maatschappij niets zo relativerend werkt als een introductie met de lange arm van onze eigen Melkweg.

Lees ook:Autoweg zonder verlichting kan best, vindt Franse stad Montpellier

Kunstlicht is in bewoonde gebieden vaak wenselijk. Maar dat schiet soms door, en extreem felle verlichting verslechtert juist het zicht en zorgt aantoonbaar voor meer verkeersongelukken. De snelle opkomst van ledverlichting is hierbij een punt van zorg. Ledverlichting is energiezuinig, maar door de blauwe golflengte van dit licht verstoren we in toenemende mate de natuur, en ook onze eigen biologische klok. Op veel plekken in Nederland worden zachte halogeenlampen met een warme gloed vervangen door felle ledlampen. Goedkoop en goed voor onze klimaatdoelen, absoluut – maar de biodiversiteit, onze gezondheid, en het belang van een gevulde sterrenhemel zijn hierbij snel vergeten.

Er zijn oplossingen voor dit probleem. De International Dark Sky Association formuleert simpele principes. Zo moet kunstlicht een doel hebben, naar beneden gericht zijn, en niet helderder dan nodig. Tevens dienen we de voorkeur te geven aan lampen met warmere tinten, om ecosystemen (en onszelf) zoveel mogelijk te sparen van de schadelijke effecten van kunstlicht. Kortom, kunstlicht dient alleen gebruikt te worden als het een functie heeft. Waarom zijn kantoorpanden, waar niemand aan het werk is in de nacht, een baken van licht?

Niets werkt zo relativerend in onze gehaaste maatschappij als een introductie met de lange arm van onze eigen Melkweg

De gestage groei van lichtvervuiling voltrekt zich in de kern ongereguleerd. De expliciete juridische erkenning van kunstlicht als een vorm van vervuiling zou een eerste stap zijn naar een oplossing. Op nationaal en Europees niveau liggen er ambities om milieuvervuiling verder te beperken, en om te voorkomen dat lichtvervuiling in dit kader vergeten wordt, is politieke erkenning cruciaal.

Het vergeten van wat ‘natuurlijk donker’ inhoudt, en het belang daarvan, heeft een breuk veroorzaakt in onze relatie tot de nacht. Het herstellen van deze relatie zal dan ook tijd kosten. Daarom: kijk eens omhoog op een heldere nacht, het liefst op een Waddeneiland. En vooral: beste politiek, mag het een paar lumen minder?

Richtlijn Lichthinder

Filosofie voor Duisternis